گروسی در مذاکرات ایران و آمریکا به‌دنبال چیست؟

به گزارش گروه رسانه‌های خبرگزاری تسنیم، بامداد سه‌شنبه بود که رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و ژان نوئل بارو، وزیر امور خارجه فرانسه در یک نشست خبری مشترک شرکت کردند. این نشست پس از جلسه شورای امنیت سازمان ملل متحد برگزار شد که درباره عدم اشاعه تسلیحات هسته‌ای پشت درهای بسته بود. گروسی پس از این رخداد در سخنانی اظهار کرد: در لحظات حساسی قرار داریم. او افزود: همان ‌طور که می‌دانید، ایران و آمریکا در حال گفت‌وگوهای مهمی هستند. همزمان مذاکراتی با عراقچی و ویتکاف دارم تا آژانس بتواند سازوکارهای فنی و اقدام‌های حمایتی لازم برای نظارت‌ها را ارائه کند. مدیر کل آژانس تصریح کرد: بدون نظارت آژانس، هر توافقی صرفاً یک سند بی‌ارزش خواهد بود. در طول چند هفته باید به نتیجه برسیم و این مسئله امکان‌پذیر است. باید از تنش‌های نظامی در خاورمیانه و جهان جلوگیری کنیم؛ دیپلماسی قابل دستیابی است. گروسی همچنین در پاسخ به پرسشی درباره رایزنی‌های اخیر خود با مقامات ایرانی و توافق‌های تازه میان آژانس و ایران تصریح کرد: «اجازه دهید تصریح کنم ما همچنان در ایران حضور داریم و تأسیسات ایران تحت بازرسی و نظارت آژانس هستند. فقط شفافیت گذشته خود را از دست داده‌ایم. در رایزنی‌هایم با مقامات ایرانی اقدام‌های لازم برای شفاف‌سازی را بیان کرده‌ام». 

نهاد فنی و نه سیاسی
مواضع اخیر گروسی مبنی بر اینکه هر توافقی باید شامل امکان راستی‌آزمایی توسط آژانس باشد، به نوعی بهانه‌سازی برای فشار مضاعف بر ایران تلقی می‌شود. در واقع آژانس اغلب پس از موضع‌گیری کشورهای غربی نظیر آمریکا، رژیم اسرائیل و برخی کشورهای اروپایی، موضعی هم‌راستا اتخاذ می‌کند؛ این مسئله گویای نوعی همسویی غیررسمی با اراده سیاسی قدرت‌های بزرگ است.

آقای مدیر کل به تازگی و به درخواست خود در عصر چهارشنبه 27 فروردین وارد تهران شد و همزمان با دور دوم مذاکرات ایران و آمریکا، در محل وزارت امور خارجه با سیدعباس عراقچی دیدار کرد و وزیر خارجه ایران در این دیدار گفت تهران خواهان نقش فعال‌تر و بی‌طرفانه‌تر آژانس در روند مذاکرات است. جمهوری اسلامی معتقد است بدون نقش فنی و مستقل آژانس، تکیه صرف بر توافق دوجانبه با آمریکا پرریسک است؛ چرا که تجربه خروج ترامپ از برجام نمونه‌ای از شکنندگی چنین توافقاتی بود. از دید ایران، اگر توافقی صورت بگیرد اما سازوکارهای فنی و نظارتی آژانس در آن لحاظ نشود، دوام آن تضمین‌شده نخواهد بود.

بر این اساس جمهوری اسلامی معتقد است آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باید به عنوان نهاد فنی مسئول نظارت بر برنامه‌های هسته‌ای کشورها، نقش‌آفرینی کند. این نهاد گرچه وظایف فنی دارد، اما مواضع و اظهارات آن به‌ ویژه از سوی مدیر کل آژانس، در فضای سیاسی مذاکرات تأثیرگذار بوده است.

بازیگری حساس آژانس
در شرایطی که مذاکرات میان ایران و ایالات متحده وارد مرحله‌ای حساس و تعیین‌کننده شده، نقش نهادهای بین‌المللی از جمله آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اهمیت دوچندانی یافته است. اینک آژانس در عمل به یکی از بازیگران کلیدی و تأثیرگذار در عرصه دیپلماسی هسته‌ای بدل شده است؛ نقشی که اگرچه بر پایه اصول راستی‌آزمایی و پادمانی استوار شده، اما در بسیاری از موارد در سایه ملاحظات سیاسی نیز قرار گرفته است.اظهارات اخیر رافائل گروسی، مدیرکل آژانس که در نشست خبری مشترک با وزیر امور خارجه فرانسه پس از جلسه شورای امنیت بیان شد، بیانگر همین دوگانگی نقش آژانس است. صحبت‌های وی درباره اینکه بدون حضور و نظارت آژانس، هر گونه توافق هسته‌ای صرفاً یک سند بی‌ارزش خواهد بود نشان‌دهنده تلاش وی در پازل اروپایی – صهیونیستی برای چوب لای چرخ گذاشتن در روند همکاری مقامات ایران و آمریکاست. به نظر می‌رسد ایران تلاش می‌کند آژانس با حفظ نقش فنی وارد مذاکرات شود تا در صورت خروج آمریکا از برجام، دستش خالی نماند و البته تهران قائل به نقش‌آفرینی سیاسی آژانس هم نیست.

با توجه به رویکردهای متفاوت آژانس می‌توان نوع بازیگری آن را در سه بُعد اصلی تحلیل کرد؛ نخست نقش فنی آن است که به‌ صورت رسمی مسئول نظارت، بازرسی و راستی‌آزمایی فعالیت‌های هسته‌ای کشورها بر اساس معاهدات بین‌المللی مانند ان‌پی‌تی و توافق‌های دوجانبه است و این نقش، پایه‌ای‌ترین و مشروع‌ترین وجه فعالیت آژانس محسوب می‌شود. دوم، بُعد سیاسی است که در عمل به‌ ویژه در موضوع ایران، تحت تأثیر فشار قدرت‌های غربی به ‌ویژه ایالات متحده، رژیم اسرائیل و برخی کشورهای اروپایی قرار می‌گیرد و این تأثیرپذیری سبب شده ایران بارها نسبت به استفاده ابزاری از آژانس برای اعمال فشار سیاسی اعتراض کند. سوم، نقش مذاکراتی آژانس است؛ به این معنا که اظهارات و مواضع مقامات آن به‌ ویژه مدیر کل می‌تواند بر روند مذاکرات تأثیر مستقیم گذاشته و گاه موجب تقویت یا تضعیف مسیر گفت‌وگوها شود.

ضرورت بازسازی اعتماد
در همین چارچوب، سفر اخیر رافائل گروسی به تهران در 27 فروردین 1404 که به درخواست خود او صورت گرفت، نشانه‌ای از تلاش برای احیای همکاری‌های فنی و بازسازی اعتماد بود. پس از آن نیز معاون پادمانی آژانس، ماسیمو آپارو وارد تهران شد که این تحرکات به‌ ویژه در آستانه دور دوم مذاکرات میان ایران و آمریکا، اهمیت مضاعفی داشته است.

مقامات ایرانی به ‌ویژه وزیر خارجه در این دیدارها بر ضرورت فاصله گرفتن آژانس از سیاست‌زدگی و حفظ ماهیت فنی آن تأکید کردند. عراقچی با اشاره به شرایط پیچیده موجود، از گروسی خواست به ‌عنوان «مدیر کل صلح» ایفای نقش کرده و تلاش کند آژانس را از تبدیل شدن به ابزار سیاسی دور نگه دارد. از نظر ایران، تضمین موفقیت و پایداری هر گونه توافق احتمالی با آمریکا، وابسته به نقش بی‌طرف، مستقل و سازنده آژانس است. تجربه شکست برجام پس از خروج آمریکا، به ایران آموخته بدون سازوکارهای فنی شفاف و قابل اتکا، هیچ توافقی قابلیت تداوم نخواهد داشت. در نهایت، ایران انتظار دارد آژانس که از نظر قانونی نهادی مستقل محسوب می‌شود، در عمل نیز استقلال خود را حفظ کند و با پرهیز از مواضع تحت تأثیر قدرت‌های خاص، به عنوان میانجی فنی و ضامن اعتماد عمل کند. بازیگری هوشمندانه آژانس در این مرحله می‌تواند از تبدیل شدن پرونده هسته‌ای ایران به بحرانی بین‌المللی جلوگیری کرده و مسیر بازگشت به تعاملات سازنده را هموار کند.

منبع:‌ قدس

انتهای پیام/